BİTKİSEL YAĞ'DA UFUKTAKİ TEHLİKE

Zekeriya Herdem yazdı 

Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği(BYSD), Rusya-Ukrayna gerilimi nedeniyle ham ayçiçek yağı fiyatının uluslararası piyasalarda 1.400 dolardan 2.000 dolara tırmandığını. Yağ stoklarının ancak nisan ortasına kadar yeteceğini. Sektöre ait ham ay çiçek yağı yüklü Gemilerin Azak Denizindeki Rostov limanında tutulduğunu. Ticaret Bakanlığına bildirince piyasalar panikledi.
 
Yıllardır bilinen, yağlı tohumların üretimdeki dışa bağımlılık sorunu ülke gündemine oturdu. İlgili Bakanlar açıklama yaptılarsa da marketlere hücum önlenemedi. Bu sorunun gündemi işgal etmesi, üretimin arttırılmasına çözüm aranması için fırsata dönüşmesini umuyorum.

BYSD verilerine göre yağlı tohum üretimi 3,5 milyon tondur. Bu miktardan 786 bin ton yağ üretilmektedir. Toplam yağ üretimi ise 2,8 milyon ton olup, Bu durumda yağ ihtiyacımızın 1/3 ülkemiz üretilen yağlı tohumlardan üretilirken, Son 10 yılda Türkiye’nin bitkisel yağ ihtiyacının yaklaşık % 70’i ithal tohum ve ham yağdan karşılanmaktadır.

Ülkemizin, ayçiçeği, soya, yer fıstığı, susam, aspir ve kanola üretimi için yeterli potansiyeli mevcuttur. Toprak ekoloji ve iklim müsaittir. Ne var ki, yağ bitkileri üretiminin ihtiyacı karşılamaması, teşvik politikasının yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Gelinen noktada yağ bitkileri üretimi, tahıl üretimi kadar stratejiktir. 

Tüketilen sıvı yağın % 76’sı ayçiçeğinden karşılanmaktadır Bu itibarla kısa zamanda çözüme kavuşması için özellikle ayçiçeği üretimine yoğunlaşmak gerekmektedir. Çiftçimizin üretime devamı için ektiği üründen zarar etmemesi esastır.

Dünyada olduğu gibi, ayçiçeği üreticisinin buğday, mısır ve bakliyata yönelmemesi için bu ürünlerden elde edilen gelir kadar ayçiçeğinden gelir sağlaması garanti edilmelidir. Buğday fiyatı baz alınarak oluşturulacak fiyat paritesi buğdayın 2,2 katından az olmamalıdır. 

Ayçiçeğinde alım garantisi olmadan üretimi dengede tutmak mümkün değildir. Bu amaçla Trakya Birlik, Karadeniz Birlik ve Çukobirlik gibi tarım satış kooperatifleri güçlendirilmelidir. Geçtiğimiz yıllarda üretim kıtlığı çekilen ürünlerde TMO görevlendirilmiş, piyasa düzenlemesi için PTT’ye bile devletimiz görev vermiştir. Bu hususta kamu elindeki tüm imkânları seferber etmelidir.

Tohum, mazot ve gübre gibi girdi fiyatları çok yükselmiştir. Bunu çiftçilerin karşılama imkânı yoktur. Türk Şekerin sözleşmeli üretim modeli temel alınarak, müteselsil kefaletle bedeli üründen mahsup edilmek üzere avans olarak karşılanmalıdır. 

2021 Yılında sadece tahıl gurubu ithalatına ödenen meblağ 3.5 Milyar $ (Yaklaşık 50 milyar TL). Kendi çiftçimize verilen toplam destek 23 milyar TL. Bu gerçek hiç unutulmamalı! Biz üretmezsek bedeli daha ağır oluyor.

Ayçiçeği üretiminde 2022 yılını kurtarmak mümkündür. Mart, nisan ve mayıs ayları bölgelere göre ekim zamanıdır. Vakit geçirilmeden acil tedbirler alınarak üretim seferberliği başlatılmalıdır. Sadece Muş ovasına ayçiçeği ekilse ülke ihtiyacını % 25’ni karşılanır. Ayçiçeği tarımı rakip olduğu mısır, pamuk ve buğdaya göre daha kolaydır. Su ihtiyacı buğdayla aynı, yonca, şeker pancar, pamuk ve mısırından daha azdır normal yağış alan bölgelerde sulama yapılmadan da yetişir. İlaç ve diğer bakım giderleri görece daha düşüktür. 
Ülkemizde ayçiçeğinin potansiyel üretim alanı 1.450.000 ha’dır. Ancak yaklaşık 650.000 ha’da ekilmektedir. Bakanlığımız teşvik politikasında münavebede yağ bitkisi ekimini zorunlu hale getirmelidir. Teşvikle 800.000 ha’lık alana ayçiçeği ekildiği takdirde ithalata gerek kalmaz.

BYSD’nin verilerine göre, 5 milyar doları bulan cirosuyla bitkisel yağ sektöründe; 7,4 milyon ton kapasiteli 110 tesis bulunmaktadır. Ayrıca, 4 milyon ton kapasiteli rafinasyon yağ sanayinde de; 81 adet faaldir. Bu sektördeki işleme kapasitesinin yarıya yakını hammadde olmadığından atıl durumdadır. Yağlı tohum üretimini arttırdığımız takdirde ihracat ve istihdama katkısı büyük olacaktır.

Sonuç olarak sektörün tüm paydaşları ile üretim seferberliği başlatıldığı takdirde bu yılı kurtarmak mümkündür. Yeter ki çiftçimiz desteklensin ve cesaretlendirilsin. 10.03.2022 Zekeriya Herdem ANKARA
Kaynaklar:
1-Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği,
2-Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Gn. Müd. Ayçiçeği Raporu