Yaşlı ormanlar birer karbon saklama kapları mı?

Ayhan Küyük

Yaşlı bir ormanda yapısal karmaşıklıkları arasında büyük yaşlı yaşayan ağaçlar, büyük gövdeli dikili kurular, yerde yatan devrilmiş kütükler, çok katmanlı bir gölgelik, alt kat büyümesine izin veren gölgelik boşlukları olan yatay düzensizlik ve engebeli mikro topoğrafya yer alır. Yaşlı ağaçlar yoğun arazi kullanımı nedeniyle küresel olarak tehdit edilen bir kaynaktır. Bunların yok olması, yalnızca yüksek değere sahip görkemli organizmaların yok olmasını değil, aynı zamanda nadir ve nesli tükenmekte olan türlerin de yok olmasına yol açabilir.
Yaşlı ormanların faydaları nelerdir?
İklim krizi açısından yaşlı ormanların belki de en büyük faydası, karbon tutma yetenekleridir. Ağaç ne kadar büyük olursa, güneş enerjisinden yararlanmak için o kadar çok yaprak (veya iğne) gerekir ve karbon depolamak için de o kadar fazla yüzey alanı olur. Bu yüzden büyük ve yaşlı ağaçlar karbon depolama şampiyonudur.
Bir ağacın karbon depolama yeteneği çapı arttıkça hızla artar. Yarım metre çapındaki bir ağaç yaklaşık 1,7 ton karbon depoluyor; 1,8 metre çapındaki bir ağaç 19,2 ton depolayabilir. Yaşlı ormanların olgun ormanlara göre iki kat, daha genç ormanlara göre altı veya daha fazla kat daha fazla karbon depoladığı tahmin ediliyor .
Ölümde bile büyük dikili kurular ve devrilen kütükler karbonu tutar, besin maddelerini dönüştürür ve fidanları besler. Bozulmamış ormanlar, karbonlarının yarısından fazlasını organik toprak olarak veya zengin humusun bir parçası olacak ayakta duran ve düşmüş ağaçların içinde depolar. Bir ormanda depolanan her ton karbondan dolayı, atmosferde bir ton daha azalır. (Yaşlı ormanlar iklim değişikliğine karşı en iyi çözümler arasındadır).
Buzla kaplı alanların yanı sıra ormanlar da dünyayı serin tutan en önemli faktördür. Ormanların kara yüzeylerini nasıl büyük ölçüde soğuttuğunu görebiliyoruz. Özellikle büyük yaşlı ağaçlar, yapraklardaki suyun buharlaşması yoluyla gezegeni soğutan dev su kuleleri işlevi görüyor. Büyük ağaçlar derin kökleriyle sığ köklü bitkilerin erişemediği yer altı su kaynaklarından yararlanarak ağaçların kurak koşullarda bile serinletici rolünü sürdürmesini sağlar. Yaşlı ormanlarımız hızla yok edersek, arazi yüzeyi sıcaklıklarının hızla yükseldiğini fark ederiz.
Gezegen, buzulların erimesinden türlerin yok olmasına kadar sayısız bağlantılı iklim kriziyle karşı karşıya kalırken, bilim insanları yaşlı ağaçların küresel ekolojiye fayda sağladığı sayısız yolu keşfetmeye devam ediyor. Büyük yaşlı ağaçlar, küçük ağaçlara göre önemli ölçüde daha zengin ve daha fazla sayıda topluluk barındırır. Yaşlı ağaçlar, aynı zamanda ormanlık alanları ve çayırları da içeren habitatları kapsayan silvopastoral sistemlerin (ağaçların, çalıların ve otsu türlerin hayvancılık faaliyetlerinde kullanımını) bir bileşenidir ve genel olarak başka yerlerde bulunmayan farklı yapılar ve tür kompozisyonu gösterirler.
Yaşlı ormanların daha pek çok faydası var ve her yıl daha fazlası keşfediliyor. Yaşlı ormanlar yaban hayatı habitatı için de çok mükemmeldir. Yaşlı ormanlar büyük dikey yüksekliğe, nemi tutan ölü oduna ve büyük bir biyokütleye sahiptir. Burası böceklerden zirvedeki yırtıcı hayvanlara, zıplayan sümüklü böceklerden ağaçkakan ve baykuşlara kadar yaban hayatı için bir cennettir.
Büyük ve birbirine bağlı ağaçlardan oluşan ağların dayanıklı ormanların omurgasını oluşturur. Bu ağlar içerisinde büyük ağaçlar en fazla karbonu depolar ve genç ağaçlara göre yangına daha dayanıklıdır. Yaşlı fertler yangına dayanıklılık öncelikle kambiyum katmanını yüksek sıcaklıklardan koruyan kalın kabuğun sonucudur.
Yaşlı ormanlar birçok “mikro iklime” sahip olma eğilimindedir. Bunlar, yukarıdaki ağaçlara bağlı olarak havanın daha serin veya daha sıcak olduğu küçük yamalardır. Mikro iklimler çok çeşitli bitki ve hayvan yaşamını destekler. Gölgeye dayanıklı türlerden nadir kuşlara kadar, yaşlı büyümenin olduğu yer burasıdır. Yaşlı ormanların diğer faydaları şunlardır. Doğal filtreleme sistemleriyle temiz hava ve su sağlaması, eğimli arazilerde kök sistemleriyle stabilize ederek toprak erozyonunu azaltması, insanların eğlenme, dinlenme ve yürüyüş yapması, kuş gözlemlemesi tıbbi ve aromatik geleneksel ilaçları desteklemek, bitki ve hayvan yaşamı için olağandışı barınaklar(ölü ağaçlar gibi) sağlamaktır.
Peki yaşlı ormanların yok edilmesinin bizi nasıl etkiler?
Yaşlı ormanların yok edilmesi herkese zarar verir. Özellikle çevre üzerinde yıkıcı etkileri vardır. Su yollarını kirletebilecek toprak erozyonunun artmasına neden olur. Yaban hayatı türlerinin yaşam alanları ortadan kalkar. Geleneksel gıdalara ve ilaçlara erişim azalır. İnsanların eğlenme ve dinlenme fırsatları yok olur. Bunların yanında depolanan karbonu atmosfere salarak iklim değişikliğine katkıda bulunulur.
Yaşlı ormanları korumak için neler yapılabilir?
Dünya çapında ormanlarda yaşlı ağaçlar azalıyor ve bunların yok olması, çok sayıda türün varlığının yanı sıra ekosistem süreçlerini de etkileyecektir. Yaşlı ağaç ve yaşlı ormanların yok olmasını önlemek için, gelişimlerindeki gecikme göz önüne alındığında, bu alanlarının zenginliğini ve çeşitliliğini korumak için yeni politikalara ve düzenlemelere ihtiyaç vardır. Bu yeni politikalara şimdi ihtiyaç duyulmaktadır, aksi takdirde yarın biyolojik çeşitliliğin korunması için temel olan bir kaynağın benzeri görülmemiş bir zamansal süreksizliğiyle yüzleşmek zorunda kalacağız. Halen yüksek yoğunlukta yaşlı ağaçların ve ormanların bulunduğu ormanların milli park, tabiat parkı, biyosfer rezerv, anıtsal meşçereler ve tutma ormancılığında olduğu gibi alanların silvikültürel müdahalelerin dışında tutarak koruyabiliriz. Kendilerine özgü faunayı ve biyolojik çeşitliliğin korunması açısından yeri doldurulamaz işlevsel değerini korumak ülkemiz için bir öncelik olmalıdır.