Oksidanlar ve Antioksidanlar Nelerdir Sağlık İçin Bilinmesi Gerekenler Nedir?

.
Antioksidanlar artık günlük hayatımızda her yerde görünüyor; süper gıdalarda ve cilt bakımında, hatta çikolata ve kırmızı şarapta. Antioksidan içeren ürünler, hastalıklarla savaşma ve yaşlanmayı tersine çevirme vaadiyle, iyi sağlık için gerekli olarak pazarlanmaktadır.
Ama onlar gerçekten bizim için inandığımız kadar iyiler mi?
.
Antioksidanlar nelerdir?
Antioksidan terimi, diğer molekülleri oksidasyon adı verilen kimyasal bir süreçten koruyan çok çeşitli molekülleri (kimyasal bağlarla birbirine bağlı atomlar) kapsar.
.
Oksidasyon, birçok vücut sürecinden sorumlu olan DNA ve proteinler de dahil olmak üzere hücrelerimizdeki hayati moleküllere zarar verebilir.
.
Hücrelerin düzgün çalışması için DNA gibi moleküllere ihtiyaç vardır, bu nedenle çok fazla hasar görürse hücre arızalanabilir veya ölebilir. Bu nedenle antioksidanlar önemlidir. Bu hasarı önleyebilir veya azaltabilirler.
.
Vücutta, kontrolsüz oksidasyona tipik olarak, serbest radikaller olarak bilinen oldukça reaktif moleküller neden olur.
Oksidasyon (Oksidan) nedir?
Oksidasyon, elektronların bir molekülden diğerine aktarıldığı yaygın bir kimyasal reaksiyondur.
Elektronlar, hemen hemen her maddeyi ve enerjiyi oluşturan atom altı (atomdan daha küçük) parçacıklardan biridir. Oksidasyon reaksiyonu sırasında elektronlar hareket ettikçe bağlar kırılabilir ve moleküllerin yapısı değişebilir.
Tüm oksidasyon reaksiyonları kötü değildir. Yaşam için gereklidirler ve birçok önemli süreçte yer alırlar.
.
Hücresel solunumda (1*), (Nefes aldığımızda vücudumuza giren oksijenin hücrelerimizde kullanımında) glikoz (yediğimiz gıdalardan gelen bir şeker) oksijen (soluduğumuz havadan) tarafından oksitlenir ve vücudumuzu beslemek için karbondioksit, su ve enerji üretir. Benzer bir işlevsel örnek olarak ev tipi ağartıcılar, renkli lekeleri renksiz moleküllere oksitler.
Bir başka örnek olarak daha az arzu edilen oksidasyon reaksiyonları, metallerin paslanmasını ve oksidatif gıda bozulmalarını içerir.
.
Serbest radikaller
Serbest radikaller, bir veya daha fazla eşleşmemiş elektrona sahip basit moleküllerdir. Elektronlar çiftler halinde olmayı severler, bu nedenle eşleşmemiş elektronlar kararsız ve oldukça reaktif moleküllere neden olabilir.
.
Kararlı hale gelmek için, serbest radikalin başka bir molekülden bir elektron çalması (veya duruma göre bir tane vermesi) gerekir. Bir molekül bir elektron kaybettiğinde, o molekül oksitlenir ve kendisi bir serbest radikal haline gelir.
.
Bu yeni serbest radikal, bir zincir reaksiyonu başlatarak başka bir molekülden bir elektron çalabilir. Bu süreç, moleküllerin yapısını kalıcı olarak değiştirerek geri dönüşü olmayan hasara neden olur.
.
Ancak bir antioksidan mevcutsa, serbest radikale bir elektron bağışlayarak onu stabilize edebilir (kararlı hale getirir) ve zincirleme reaksiyonu durdurabilir. Antioksidan kendini feda eder ve diğer molekül yerine oksitlenir ve serbest radikal olur.
.
Çoğu molekülün aksine, antioksidan eşleşmemiş elektronu stabilize edebilir ve yüksek oranda reaktif hale gelmez. Bu işlem antioksidanı etkisiz hale getirir.
.
Serbest radikaller sizin için her zaman kötü değildir. Son derece reaktif ve yıkıcı yapıları vücudun bağışıklık sistemi tarafından kullanılır. Fagositler olarak adlandırılan belirli beyaz kan hücreleri, bakteriler gibi yabancı partikülleri içine alabilir, ardından onları kapatabilir ve onları yok etmek için serbest radikalleri serbest bırakabilir.
.
Serbest radikaller vücudumuz tarafından doğal olarak üretilir, ancak stres, kötü beslenme, kirlilik, sigara ve alkol gibi yaşam tarzı faktörleri tarafından artırılabilir. (2*) Buna genel de oksidatif stres denir.
.
Vücudumuz bazı serbest radikalleri kaldırabilir, ancak bunlar çok fazla oluşursa, vücudun normal savunmasını alt edebilir.
.
Serbest radikal hasarının yaşlanmanın nedenlerinden biri olduğu ve çeşitli hastalıklara katkıda bulunduğu düşünülmektedir. Örneğin, DNA'ya verilen serbest radikal hasarı, genetik mutasyonlara neden olabilir ve kanseri teşvik edebilir. (3*) (Bu olay Oksijensiz radikallerin kanser gelişimindeki rolü olarak incelenir)
.
Tüm antioksidanlar eşit değildir
Yani, serbest radikaller tehlikeliyse ve yaşlanmaya ve hastalığa neden oluyorsa ve antioksidanlar onları etkisiz hale getirebiliyorsa, o zaman daha fazla antioksidan almak sizin için iyi olmalı, değil mi?
Ne yazık ki, bu kadar basit değil. Evet, yüksek antioksidan seviyeleri ve düşük oksidatif stres sağlıkla ilişkilidir, ancak tüm antioksidanlar eşit değildir.  (4*) (Oksidatif hasar ve savunma olarak bunu inceleyebilirsiniz)
.
Antioksidanlar birçok kaynaktan gelir. Bazıları vücutta doğal olarak üretilir (5*) ve bazıları yediğimiz gıdalarda doğal olarak bulunur. (6*) (Gıdalarda bulunan Antioksidanlar)
Antioksidanlar (doğal veya sentetik), normalde bunları içermeyen gıdalara, (varsayılan) sağlık değeri için veya gıdayı korumak için de eklenebilir (antioksidanlar ayrıca gıdalarda oksidasyonu önler). (7*)
Sağlıklı bir diyet yaparak (8*)(Bu içerik sadece PDF olark mevcuttur okumak isteyenlere), vücudunuzun ihtiyaç duyduğu antioksidanları almanın en etkili yoludur. Meyveler, sebzeler, tahıllar, yumurtalar ve kabuklu yemişlerin tümü yararlı antioksidan kaynaklarıdır. (9*) (Antioksidan kaynakları)
Pazarlama içeriği ve reklam olarak verilmesine rağmen, sözde süper gıdalarda bulunan antioksidanlar (10*), normal meyve ve sebzelerde bulunanlardan daha etkili değildir, bu nedenle paranızı biriktirmeniz daha iyi olur.
Ancak antioksidan takviyeleri söz konusu olduğunda farklı bir hikaye. Araştırmalar, antioksidan takviyelerinin yarardan çok zarara neden olabileceğini bulmuştur.
Şunu göz ardı etmeyin çünkü; 70'den fazla araştırmanın 2012 meta analizi, antioksidan takviyelerinin etkisiz ve hatta sağlığa zararlı olduğunu buldu. (11*) (Yetişkinlerde mortalitenin önlenmesi için antioksidan takviyelerin yararlı ve zararlı etkilerini değerlendirme hedefine yönelik akademik çalışma)
Sebepler belirsizdir, ancak sağlıklı bir diyette antioksidanları tüketmenin ek besinsel faydalarının buna katkıda bulunması muhtemeldir. Ayrıca, takviye kullanımıyla ilişkili yüksek konsantrasyonlarda antioksidanlar sorunlara yol açabilir.
.
Çok fazla iyi bir özellik mi acaba
Yüksek konsantrasyonlarda antioksidanların zararlı olmasının birkaç nedeni vardır. Yüksek konsantrasyonlarda, antioksidanlar şunları yapabilir:
Oksidasyonu artıran pro-oksidanlar olarak hareket eder. (12*)
Tehlikeli hücreleri ( kanser hücreleri gibi )(13*) ve sağlıklı hücreleri korur
Egzersizin sağlık yararlarını azaltmak gibi etkisi olabilir. (14*)
Mide bulantısı ve baş ağrısı gibi istenmeyen yan etkilere sahiptir, hatta toksik seviyelere ulaşır. (15* -16* -17*)
.
Unutmayın arkadaşlar "Sihirli bir hap yoktur", ancak sağlıklı bir diyet size serbest radikal hasarıyla savaşmak için ihtiyacınız olan tüm antioksidanları sağlayabilirsiniz.
.
Bu kadar önemli bir sağlık bilgisi konusu olan Oksidan ve Antioksidanlardan bahsettiğimiz bu yazımız en önemli ek yazımız Vitaminler (Antioksidanlar) hakkında bir yazı daha eklemek gerekliliği olduğunu düşünüyorsanız bunu da en kısa sürede yapmayı planlıyoruz.
.
Bu konu içeriği sade bir orta düzey bilgi içeren sohbet yazısı gibi olsa da içerik hazırlamasında kullanılan ve ekte verilen kaynakları akademik çalışma verileri ve danışma kaynağı olarak kullanabilirsiniz
.
Hazırlayan Mehmet Ural 

.
#KültürveMerak 

İçerik hazırlamasında kullanılan kaynaklar.
1* Hücresel solunum  https://en.wikipedia.org/wiki/Cellular_respiration
.
2* Yaşam tarzı faktörleri  (oksidatif stres) https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0009279796037295?via%3Dihub
.
3* Oksijensiz radikallerin kanser gelişimindeki rolü https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0959804995005315
.
4* Oksidatif hasar ve savunma https://academic.oup.com/ajcn/article/63/6/985S/4650777?login=true
.
5* Vücutta doğal olarak üretilenler. https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1357303906000910
.
6* Gıdalarda bulunan Antioksidanlar https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/antioxidants#lp-h-3
.
7* https://en.wikipedia.org/wiki/Preservative#Antioxidants
.
8* Sağlıklı bir diyet için bilgiler https://academic.oup.com/ajcn/article-pdf/63/6/985S/23158521/985s.pdf
.
9* Antioksidan kaynakları https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/antioxidants#lp-h-3
.
10* Süper Gıdalarda bulunan Antioksidanlar  https://theconversation.com/superfoods-not-so-super-after-all-14029
.
11* Yetişkinlerde mortalitenin önlenmesi için antioksidan takviyelerin yararlı ve zararlı etkilerini değerlendirme hedefine yönelik akademik çalışma https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD007176.pub2/abstract
.
12* https://academic.oup.com/ajcn/article/63/6/985S/4650777?login=true
.
13* https://www.science.org/doi/10.1126/scitranslmed.3007653
.
14*  Antioksidan takviyeleri, egzersiz eğitimine iskelet kası adaptasyonunu engeller mi?https://physoc.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1113/JP270654
.
15* https://en.wikipedia.org/wiki/Vitamin_C#Side_effects
.
16* https://en.wikipedia.org/wiki/Coenzyme_Q10#Supplementation
.
17* https://en.wikipedia.org/wiki/Vitamin_E#Toxicity  .